Wat is er aan hand?
De Franse spoorwegmaatschappij SNCF vereist dat klanten hun geslacht opgeven bij het kopen van treintickets. Er zijn twee keuzes: man of vrouw. SNCF geeft hiervoor twee redenen: het personaliseren van communicatie en het aanbieden van specifieke diensten, zoals nachttreinen met aparte coupés voor mannen en vrouwen.
Belangenvereniging Mousse, die zich inzet voor LGBTQ+-rechten, stelt echter dat deze praktijk niet voldoet aan de vereisten van de AVG. Bovendien kan het verplicht vragen naar geslacht leiden tot discriminatie van non-binaire personen.
Deze zaak is niet alleen juridisch interessant, maar biedt ook waardevolle inzichten voor marketeers die dagelijks omgaan met persoonsgegevens.
Belangrijkste lessen voor de marketingpraktijk
De Europese rechter biedt de Franse (verwijzende) rechter handvatten waaruit blijkt dat het verplicht kiezen tussen “man” en “vrouw” bij de verkoop van treintickets niet rechtmatig is. De kern van de onduidelijkheid over het verplicht opgeven van geslacht draait om twee cruciale vragen:
- Is het geslacht noodzakelijk voor de uitvoering van de overeenkomst met de klant die een treinticket koopt?
- Kan SNCF een ‘gerechtvaardigd belang’ aanvoeren om deze gegevens te verzamelen?
Op basis van het antwoord op deze vragen kunnen vijf belangrijke lessen worden getrokken voor de marketingpraktijk:
Les 1: Informatie over het geslacht is niet snel noodzakelijk voor een overeenkomst met de klant
De Europese rechter benadrukt dat SNCF zich alleen op de AVG-grondslag ‘uitvoering van de overeenkomst’ kan beroepen wanneer informatie over het geslacht objectief noodzakelijk is voor de levering van treintickets.
De rechter oordeelt dat het persoonlijk aanspreken van een klant met ‘heer’ of ‘mevrouw’ niet noodzakelijk is. SNCF zou in de aftersales-communicatie ook kunnen volstaan met het gebruik van alleen de voor- en achternaam van de klant.
Daarnaast kan het verplicht opgeven van het geslacht voor alle treintickets niet worden gerechtvaardigd door te stellen dat het nuttig is voor de beddenindeling van mannen en vrouwen in nachttreinen. Dit argument zou alleen standhouden wanneer het geslacht uitsluitend om die reden wordt gevraagd bij nachttickets.
Kortom, er kunnen specifieke omstandigheden zijn waarin het vragen naar geslacht wel noodzakelijk kan zijn voor een product of dienst(overeenkomst), maar dit moet zorgvuldig worden afgewogen en beperkt blijven tot die gevallen waarin het strikt vereist is.
Les 2: Communiceer het gerechtvaardigd belang duidelijk vooraf
Organisaties die zich willen beroepen op een gerechtvaardigd belang van de AVG, moeten de zogenaamde driestappentoets doorlopen:
- Gerechtvaardigd belang: Het belang moet rechtmatig, duidelijk omschreven en reëel zijn.
- Noodzakelijkheidstoets: Het verwerken van persoonsgegevens moet noodzakelijk zijn om dit belang te behartigen.
- Belangenafweging: Er moet een afweging worden gemaakt tussen het gerechtvaardigd belang van de organisatie en de rechten en vrijheden van de betrokkenen.
Bij de eerste stap verduidelijkt de rechter dat organisaties het belang ook expliciet met de betrokkenen moet communiceren, bijvoorbeeld via een privacyverklaring. SNCF zou bijvoorbeeld helder moeten maken dat zij de gegevens willen gebruiken voor het personaliseren van communicatie.
Heldere en transparante communicatie over het doel en belang van de gegevensverwerking is dus een cruciale vereiste om een gerechtvaardigd belang aan te voeren.
Les 3: Alleen heldere communicatie is niet voldoende
De rechter maakt in de uitspraak duidelijk dat heldere communicatie over een gerechtvaardigd belang alleen niet voldoende is. Bij de tweede en derde stap van de driestappentoets falen de argumenten van SNCF om de verwerking van geslachtsgegevens te rechtvaardigen:
- Stap 2: Noodzakelijkheidstoets
De rechter oordeelt dat het personaliseren van communicatie ook mogelijk is met alleen de voor- en achternaam van de klant. Het verwerken van geslachtsgegevens is daarvoor niet noodzakelijk. - Stap 3: Belangenafweging
De rechter stelt vast dat klanten geen redelijke verwachtingen hebben dat hun geslachtsgegevens worden gebruikt voor de aankoop van een treinticket. Het belang van de consument om deze gegevens niet te verstrekken weegt daardoor zwaarder dan het belang van SNCF.
Deze uitspraak benadrukt dat organisaties niet alleen transparant moeten zijn, maar ook daadwerkelijk moeten aantonen dat de verwerking van persoonsgegevens strikt noodzakelijk is en in verhouding staat tot de rechten van de betrokkenen.
Les 4: Het bieden van een verplichte keuze tussen ‘man’ en ‘vrouw’ kan leiden tot discriminatie
De rechter oordeelt dat het verplicht vragen naar geslacht, beperkt tot de opties ‘man’ of ‘vrouw’, kan leiden tot uitsluiting van non-binaire klanten. Dit is volgens de rechter in strijd met het beginsel van gelijke behandeling zoals vastgelegd in de AVG en andere gerelateerde richtlijnen.
Organisaties moeten bij het verwerken van persoonsgegevens rekening houden met inclusiviteit en mogen niemand uitsluiten op basis van genderidentiteit. Door een verplichte keuze te beperken tot binaire opties, schenden bedrijven niet alleen privacyregels, maar lopen zij ook het risico op discriminatieclaims.
Deze les benadrukt het belang van een meer inclusieve aanpak bij het verzamelen van persoonsgegevens, waarbij alle klanten op gelijke wijze worden behandeld.
Les 5: Het is nog steeds mogelijk om informatie over het geslacht voor marketingdoeleinden te gebruiken
Tot slot is het belangrijk op te merken dat de Europese rechter ruimte laat om het geslacht te gebruiken voor marketingdoeleinden, mits aan een aantal vereisten wordt voldaan:
- Informeer over het belang
Als je het geslacht wilt gebruiken voor persoonlijke communicatie, moet je dit expliciet communiceren op het moment van verzamelen. Informeer de klant bijvoorbeeld via een duidelijke toelichting in het webformulier, of nog beter, direct bij het specifieke veld waar het geslacht wordt gevraagd. Geef helder aan waarom deze informatie nodig is en hoe deze wordt gebruikt. - Maak het optioneel
Een belangrijke les uit de uitspraak is dat het verplicht vragen naar geslacht in de meeste gevallen niet is toegestaan, zeker niet als het alleen wordt gebruikt voor persoonlijke aanspreektitels. Zorg er daarom voor dat het opgeven van geslacht optioneel is, tenzij het echt noodzakelijk is voor de dienstverlening. Een voorbeeld hiervan is de geslachtsafhankelijke indeling van kamers in een hostel. - Maak het inclusief
De rechter benadrukt dat een keuze tussen alleen ‘man’ of ‘vrouw’ kan leiden tot discriminatie. Het aanbieden van een optie voor ‘non-binair’ is daarom sterk aan te raden. Dit geldt voor alle doeleinden, ongeacht of het geslacht wordt gevraagd voor kamerindelingen of persoonlijke communicatie met klanten.
Door aan deze vereisten te voldoen, kun je geslachtsinformatie op een verantwoorde en inclusieve manier gebruiken binnen je marketingstrategie, terwijl je AVG-compliance waarborgt.
Wat kunnen we hiervan leren?
De Mousse/CNIL-uitspraak benadrukt dat marketeers uiterst zorgvuldig moeten omgaan met het verzamelen van persoonsgegevens. Het naleven van de AVG is niet alleen een juridische verplichting, maar biedt ook een kans om het vertrouwen van klanten te vergroten. Door transparant, inclusief en minimalistisch te werk te gaan, voorkom je niet alleen juridische risico’s, maar versterk je ook de relatie met je klanten.
Wil je meer weten over hoe je compliant blijft in een steeds veranderend juridisch landschap? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief of neem contact met ons op voor een AVG-check van jouw marketingpraktijken!
Frank de Vries
Ook interessant
Toegankelijke e-mails en de WCAG-richtlijnen: waarom en hoe?
De zaak Mousse/CNIL: Is uitvragen van geslacht écht nodig?
